فرایند ارزیابیِ عاطفیِ سرعت تغییرات کالبدی در محیط مسکونی از نگاه کاربران بر اساس معیار رضایت‌مندی مطالعه موردی: محله نیاوران

طراحی شهری باهدف ارتقاء کیفیت مکان زندگی، توجه ویژه‌ای به روند دگردیسی کالبدی در محیط مسکونی دارد؛ محیط‌هایی که سرعت‌های مختلف تغییرات کالبدی را در دوره‌های دگردیسی تجربه کرده‌اند. ازاین‌رو فهم چرخه‌های ناهماهنگ و متوالیِ ساخت‌وساز در سرعت‌های مختلف در راستای ارزیابیِ کیفیت محیط مسکونی از سوی ساکنین است. هدف پژوهش حاضر دستیابی به چارچوب مفهومی جهت فهم فرایند تجربه، ادراک و ارزیابی ساکنین از تغییرات کالبدی در سرعت‌های مختلف بر اساس معیار رضایت‌مندی است. این پژوهش به‌صورت کیفی و به روش نمونه موردی انجام‌شده و با روش‌های ریخت شناختی، پرسشنامه نیمه ساختاریافته و مصاحبه عمیق جهت گردآوری اطلاعات همراه شد. بر اساس نظرخواهی از ساکنین محله نیاوران و مقایسه نتایج آن با بررسی‌های ریخت شناسانه، سه گروه از کوچه‌ها که سرعت‌های کم، متوسط و بالای تغییرات کالبدی را سپری کردند، به‌عنوان واحدهای مطالعه انتخاب شدند. جامعه آماری پژوهش 38 نفر از ساکنین اصیل بوده اند که بر اساس بازه زمانی 20 ساله به‌عنوان سن بازسازیِ ذهنی در نیاوران، با نمونه گیریِ هدفمند از 6 کوچه با سرعت های کم، متوسط و زیادِ تغییرات کالبدی طی این زمان، انتخاب شدند. مصاحبه عمیق بر اساس پرسش‌های کیفی پژوهش، مبنای گردآوری داده‌ها قرار گرفت. جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها به روش پدیدار نگاری انجام شد. پس از پیاده‌سازی مصاحبه‌ها به روش کدگذاریِ نظری، مقایسه کدها و تشخیص تفاوت‌ها و شباهت‌ها، زمینه‌های اصلی استخراج شدند. با تعیین ساختار تجربه و فضای نتیجه از بررسی زمینه‌های اصلی، ارتباط میان ارزیابی عاطفی و رضایت‌مندی در هر یک از سرعت‌ها تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که تجربه و ارزیابی ساکنین در سرعت‌های مختلف تفاوت‌های معناداری باهم دارند. درجه‌بندیِ تغییرات بر اساس میزان کنترل‌پذیریِ آن‌ها در سرعت کم، ساده‌سازیِ تغییرات و توجه به انطباق باارزش‌های مکانیِ در حال تغییر در سرعت متوسط و نهایتاً تثبیت استانداردهای ذهنی با گسست تدریجی از گذشته و تنظیم سطح انطباق با ابعاد زمانی تغییرات به‌جای ابعاد مکانی در سرعت‌بالا، معیارهای ارزیابیِ ساکنین را شکل دادند. فرایند تنظیم نگرش و درک و تفسیر تغییرات بر اساس تعاملات اجتماعی و پذیرش معانی جدید نیز در سرعت‌های مختلف مشترک و با افزایش سرعت پررنگ‌تر می‌شود. چارچوب مفهومی پژوهش این امکان را برای طراحان و برنامه ریزان شهری فراهم می‌آورد تا به موضوعات واجد اهمیت، از منظر ساکنین جهت سیاست‌گذاری‌ در ابعاد کالبدی محیط‌های مسکونی دست یابند.